समंजस, असमंजस

समाजातील लोकांचे साधारणतः ४ प्रकारात वर्गीकरण करता येते. शिक्षित समंजस, शिक्षित असमंजस , अशिक्षित समंजस, अशिक्षित असमंजस हे ते चार प्रकार होत. काही लोक समंजस आणि असमंजसपणाच्या कुंपणावर बसलेले असतात. परिस्थितीनुसार ते समंजस अथवा असमंजसपणा दाखवितात. आता समाजमनावर या चार प्रकारातील कोणता वर्ग अधिक प्रभावशालीपणे वर्चस्व गाजवितो यावर त्या समाजाचा बौद्धिक प्रवास सुरु राहतो.

७० - ८० च्या दशकात महाराष्ट्रातील मध्यमवर्गीय समाजाचे एकूण सामाजिक परिस्थितीवर नियंत्रण होते. ह्या वर्गाला आपण शिक्षित समंजस म्हणूयात. हा वर्ग एकंदरीत साधेपणाने राहणारा, नैसर्गिक स्तोत्रांवर कमी ताण देणारा असा वर्ग. समाजमनावर वर्चस्व गाजविण्यासाठी ह्या वर्गास काही विशेष प्रयत्न करावे लागले नाहीत. बहुतांशी शिक्षकी पेशात असणाऱ्या या वर्गाने शाळेच्या माध्यमातून मध्यमवर्गीय विचारसरणीचा प्रसार केला. समाजातील वरच्या बौद्धिक पातळीतील लोक शिक्षकी पेशात असल्याने हा प्रसार अतिशय प्रभावशाली पद्धतीने झाला. त्याचप्रमाणे सामाजिक कार्यक्रमांच्या माध्यमातून ही मध्यमवर्गीय विचारसरणी जोपासली गेली.

त्यानंतरच्या कालावधीत खुल्या आर्थिक धोरणांमुळे मध्यमवर्गीयांच्या पुढील पिढीस अनेक नवीन संधी उपलब्ध झाल्या. त्यामुळे आणि राखीव जागांच्या धोरणांमुळे बौद्धिक गुणवत्ता शिक्षकी पेशापासून दुरावली गेली. समाजमनावर मध्यमवर्गीय विचारसरणीचा प्रसार करण्याचे एक माध्यम शिक्षित समंजस वर्गाने हळूहळू गमावले. ह्या वर्गाची पुढील पिढी मेंढपाळाच्या भूमिकेतून मेंढ्याच्या भूमिकेत शिरली. असमंजस वर्गाने ही संधी बरोबर हेरली. मोकळी झालेली मेंढपाळाची भूमिका ह्या वर्गाने बघता बघता हेरली. दूरदर्शन, चित्रपट, मासिके आणि mall ह्या माध्यमावर असमंजस वर्गाने वर्चस्व प्रस्थापित केले. प्रसारमाध्यमात थिल्लरपणा बोकाळला. कोकणातील एका प्रसिद्ध गावाचे नाव आपल्या आडनावात समाविष्ट केलेली आणि एका वाहिनीवर लग्नाचे नाटक करणारी तथाकथित अभिनेत्री हे अशिक्षित असमंजस वर्गाचे मूर्तिमंत उदाहरण होय. अशा व्यक्तीस समाज सहन करतो हे समाजात मेंढ्याची भूमिका किती खोलवर रुजली आहे याचे ज्वलंत उदाहरण आहे.

अजूनही समंजस वर्ग मेंढ्याच्या रुपात का होईना पण अस्तित्वात आहे. असमंजस वर्ग brainwashing ने समंजस पणा नष्ट करण्या आधी, समंजस वर्गाने विविध माध्यमातून आपल्या विचारसरणीचा प्रसार करणे आवश्यक बनले आहे. आजही समंजस वर्ग बहुसंख्येने अस्तित्वात आहे. विखुरलेल्या ह्या वर्गाने एकमेकास साद देवून आपल्या सामर्थ्याची जाणीव समाजास करून देण्याची आज नितांत गरज आहे.

ह्या लेखावरील आपले अभिप्राय जरूर कळवा