खेळ गृहितकांचा

माणसाचं आयुष्य हे एक गृहितकाने भरलेलं विश्व आहे. मनातल्या मनात आपण आजूबाजूच्या परिस्थितीविषयी, लोकांविषयी कळत न कळत अनेक गृहितक बनवत असतो. ही गृहितक बनविताना आपण आपल्याला आलेल्या अनुभवांचा किंवा ऐकीव / वाचलेल्या माहितीचा वापर करीत असतो. उदाहरणे द्यायची तर अनेक, रात्री झोपताना, झोपून उठल्यावर पृथ्वीने अर्धे परिभ्रमण पूर्ण करून सकाळ झाली असेल हे गृहितक आपण बनवितो, रात्रभरात वर्तमानपत्रे ताज्या बातम्या छापून सकाळी पेपर आपल्या दारात टाकतील हे अजून एक गृहितक. ही झाली सामान्य परिस्थितीविषयीची गृहीतके, तुम्ही जर अगदीच 'सिक्थ सेन्स' चित्रपटात नसाल तर बर्याच वेळा ही गृहीतके खरी ठरतात. पण हळूहळू ही गृहीतके थोडी क्लिष्ट स्वरूप धारण करू लागतात. बाजारात जीवनावश्यक वस्तूंचे भाव कसे बदलतील, निर्देशांक कसा उसळी मारेल याविषयी तुम्ही बनविलेली गृहीतके बर्याच वेळा चुकू शकतात. पण ठीक आहे, ही गृहीतके चुकू शकतात याची पूर्वकल्पना असल्यामुळे आपण त्यासाठी नियोजन करून ठेवले असते.

मामला जेव्हा व्यक्तींकडे वळतो तेव्हा थोडा गंभीर बनतो. आपण आपल्या संपर्कात येणाऱ्या प्रत्येक व्यक्तीविषयी काही ठोकताळे बांधतो. ह्या साठी आधी म्हटल्याप्रमाणे आपण त्या व्यक्तीच्या आपल्याला आलेल्या अनुभवांचा, त्यांच्याविषयी आपण ऐकलेल्या, वाचलेल्या माहितीचा वापर करतो. आपण म्हणजे आपला मेंदू. ह्या सर्व माहितीचे पृथ्थकरण करून त्या व्यक्तीविषयी आपण आपलं मत बनवितो आणि ही व्यक्ती विविध प्रसंगी कसं वागेल याचा अंदाज बांधतो. यात अजून एक गृहितक असत, आणि ते म्हणजे आपल्या मेंदूच्या पृथ्थकरण करण्याच्या क्षमतेच्या खात्रीविषयीचे आपले गृहितक. आपली ही पृथ्थकरण करण्याची क्षमता निर्विवादपणे श्रेष्ठ असणार हे अजून एक गृहितक आपण करतो. आपल्या भोवतालच्या व्यक्तीसुद्धा आपल्या विषयी अशी गृहितक करतात. अशी ही गृहितक दोन व्यक्तींच्या नात्याचा पाया बांधतात. जेव्हा केंव्हा ह्या व्यक्तीचा संपर्क येतो तेव्हा एकतर त्या व्यक्ती एकमेकांच्या गृहीताकांप्रमाणे वागतात किंवा नाही वागत! मग आपण निराश होतो, त्या व्यक्तीने आपला अपेक्षाभंग केला असे म्हणतो. या उलट कधी आपणास ह्या व्यक्ती अपेक्षेपेक्षा चांगले वागून सुखद धक्का देतात.

लेखाचा उद्देश एकच, ज्याने त्याने आपापली गृहीतके तपासून बघा आणि आपली पृथ्थकरण क्षमताही!