गुलजार भाग २ - घर चित्रपट

 
पहिल्या भागात आप की आखों में कुछ, महके हुए से राज हैं ह्या गाण्याचा उल्लेख आला. एका अतिशय सुंदर अशा घर ह्या चित्रपटातील हे गाणे. हा चित्रपट पाहावा तो विनोद मेहराच्या अभिनयासाठी, सुंदर रेखासाठी, मनाला भिडणाऱ्या कथानकासाठी आणि गाण्यांसाठी! एकमेकांच्या प्रेमात पडलेले नायक, नायिका, वडिलांची लग्नाला परवानगी न मिळाल्यामुळे घर सोडून जाणारा नायक, लग्नानंतरचा सुखद काळ, मग नायिकेच्या आयुष्यात होणारा हादसा आणि त्यानंतर त्या दोघांचा मानसिक संघर्षाचा काळ. हा सर्व चित्रपटाचा मूड गुलजार यांनी कसा गाण्यातून अप्रतिमरित्या टिपला आहे पहा.

पहिलं गाणं 'आजकल पाँव ज़मीं पर नहीं पड़ते मेरे'. हा लग्नाआधीचा प्रेमिकांचा प्रणयाराधनेचा काळ, प्रेमिका इतकी सुखात न्हाऊन निघाली आहे की तिचे पाय जमिनीवर पडत नाहीत. आता पुढे अतिशोयक्ती अलंकारांचा वापर करून ती नायकास विचारते की तू मला उडताना तर पाहिले नाहीस ना? तुझा हात तर हातात आला आहे. लोक म्हणतात की दोघांच्या हस्तरेषा मिळाल्यात, पण इथे तर मी दोन आयुष्य, दोन भाग्य मिळताना पाहिली आहेत. मी रात्रंदिवस एका वेगळ्याच दुनियेत असते, आणि तुझाच चेहरा सतत माझ्या डोळ्यासमोर असतो. माझ्या अवतीभोवती दिवस रात्री काही बाही होत असत. त्याचा आपल्याशी संबध असो वा नसो पण माझ्या हृदयाची धडधड ते वाढवून जात! प्रेमात पडलेल्यांना वास्तवाचे भान नसतं हे आपण म्हणतो. गुलजार ह्यांनी हे कसे अचूक शब्दात पकडलं आहे बघा.

नंतरच गाणे 'तेरे बिना जिया जाये ना'. दोघांचे लग्न होते. लग्नानंतर व्यावहारिक जीवनाचं वास्तव समोर येत. नायक कार्यालयात जातो. नायिकेस घरी करमत नाही. त्यावेळचे हे गाणे. तुझा विचार येताच माझे सर्वांग सुगंधाने भरून जात आणि अशा स्थितीत मी बैचैन होऊन जाते, एकटी राहू शकत नाही. तुझा रेशमी सहवास मला काही दररोज मिळू शकणार नाही अशी खंत ती व्यक्त करते. ह्या जीवनात मला तुझ्याशिवाय काहीच रस वाटत नाही असे ती म्हणत असतानाच नायक घरी परततो.

पुढे ह्या दोघांच्या जीवनात एक दुर्देवी घटना घडते. नायिकेवर बलात्कार होतो आणि ती उद्ध्वस्त होऊन जाते. आपण नायकाच्या प्रेमास पात्र राहिलो नाही असे तिला वाटू लागते. मध्येच तिची मनःस्थिती पूर्ण बिघडून जावून ती नायकाला तू माझ्यावर दयेचे नाटक करू नकोस असा आरोपही करते. अशा वेळी नायक मात्र आपला संयम कायम ठेवतो. तो म्हणतो ही रात्रही तीच आहे आणि आपण दोघेही तेच आहोत. आणि अशा रात्री बघितलेली स्वप्नेही तीच आहेत आणि त्या स्वप्नात मी अजून तुलाच पाहतोय. ह्या अशा रात्री तू जे स्वप्न बघशील त्यात तू मला पापण्याच्या पडद्याआडून बोलाव असे आर्जव तो करतो. आता तो थोड वास्तवाकडे वळतो, ही स्वप्न काचेच्या तुकड्यासारखी आहेत ती थेट डोळ्यांना टोचू शकतात,म्हणजेच प्रत्यक्षात ही स्वप्ने उतरवणे कधीकधी दुखदायक असू शकतो म्हणून त्यांना झोपेतच बंद पापण्यात ठेवून डोळ्यात साठवण्याचा तो सल्ला तिला देतो.

बघा कसं आहे. एका बाजूला आहे दोन तासांचा चित्रपट आणि दुसऱ्या बाजूला आहेत १५ मिनिटांची ही चार गाणी. संपूर्ण चित्रपट ह्या चार गाण्यातून साकार केला आहे गुलजार यांनी!
जे न देखे रवी, ते देखे कवी!